Edliyyeinfo.az: Azərbaycanda son illər ev işlərində çalışan şəxslərin – dayələrin, təmizlikçilərin, usta və fəhlələrin sayı artmaqdadır. Bu şəxslər çox zaman ailələr tərəfindən qeyri-rəsmi şəkildə işə cəlb olunur və bu əmək münasibətləri hər hansı yazılı müqavilə ilə tənzimlənmir. Nəticədə onların hüquqları açıq qalır, sosial təminatla əhatə olunmur və iş zamanı baş verə biləcək hadisələrə görə hüquqi müdafiə zəif olur.
Əmək Məcəlləsinə əsasən, əmək münasibətləri işçi ilə işəgötürən arasında əmək müqaviləsi əsasında qurulur. Əmək müqaviləsi yazılı formada bağlanmalı və dövlət qeydiyyatına alınmalıdır. Lakin ev şəraitində xidmət göstərən şəxslərlə bağlı bu qaydaya əməl olunmaması onları hüquqi baxımdan qeyri-müəyyən vəziyyətə salır. Belə olan halda, işçinin iş stajı yaranmır, əmək pensiyası hüququ formalaşmır və işəgötürənin məsuliyyəti rəsmiləşdirilmədiyi üçün işçi əmək hüquqlarını tələb edə bilmir.
Qeyri-rəsmi əmək münasibətlərinin mövcudluğu həm də sosial müdafiə sisteminin zəifləməsinə səbəb olur. Ev işlərində çalışan şəxslər iş zamanı xəsarət aldıqda və ya əmək hüquqları pozulduqda məhkəməyə müraciət etməkdə çətinlik çəkirlər, çünki sübut bazası zəifdir və tərəflər arasında rəsmi razılaşma yoxdur. Bu hal xüsusilə qadın əməkçilər üçün risklidir, çünki onlar həm əmək, həm də psixoloji və ya məişət zorakılığı ilə üz-üzə qala bilərlər.
Qanunvericilik baxımından bu məsələ kompleks yanaşma tələb edir. Bir tərəfdən, işəgötürən ailələrin şəxsi məkanında məcburi rəsmi müqavilə tələbi müəyyən çətinliklər yarada bilər. Digər tərəfdən isə, bu əmək münasibətləri sosial sığorta və hüquqi təminat olmadan davam etdikcə, həmin şəxslərin gələcək sosial müdafiəsi təmin olunmayacaq. Bu baxımdan, müvafiq sahədə hüquqi tənzimləmə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var.
İnkişaf etmiş ölkələrdə bu problem xüsusi hüquqi çərçivələrlə həll edilir. Məsələn, bəzi Avropa ölkələrində ev xidmətləri sektorunda sadələşdirilmiş müqavilə formaları və vergi güzəştləri tətbiq olunur ki, bu da həm işçinin hüquqlarını qoruyur, həm də işəgötürənin üzərinə düşən yükü azaldır. Azərbaycanda da bu istiqamətdə təşəbbüslərin irəli sürülməsi zəruridir.
Nəticə etibarilə, ev işlərində çalışan şəxslərin hüquqi statusu hazırda qeyri-müəyyənliklə xarakterizə olunur. Onların hüquqlarının qorunması üçün həm işəgötürənlərdə hüquqi maarifləndirmə səviyyəsi artırılmalı, həm də qanunvericilikdə praktik tənzimləmələr nəzərdə tutulmalıdır. Əks halda, bu şəxslər əmək bazarında ən zəif sosial təbəqə olaraq qalacaq və hüquqi boşluqlardan əziyyət çəkməyə davam edəcəklər.
Hazırladı: Jalə Asiman
Edliyyeinfo.az
