Edliyyeinfo.az: Müasir Azərbaycan əmək bazarında işçilərin hüquqlarının pozulması təəssüf ki, hələ də geniş yayılmış hallardan biridir. Əmək müqaviləsinin bağlanmaması, əməkhaqqının gecikdirilməsi, əsassız işdən çıxarılma və ya məzuniyyət hüququnun təmin olunmaması kimi pozuntular minlərlə vətəndaşın gündəlik həyatına birbaşa təsir edir. Bəs belə hallarda işçinin hüququnu nə qoruyur? Qanunvericilik nə dərəcədə effektivdir və real mübarizə alətləri hansılardır?
Əmək müqaviləsinin mövcudluğu: hüquqi müdafiənin təməl şərti
Əmək Məcəlləsinə əsasən, işçi ilə işəgötürən arasında əmək münasibətləri yalnız yazılı əmək müqaviləsi əsasında qurulmalıdır. Əmək müqaviləsi olmadan görülən iş hüquqi olaraq qeyri-müəyyən status daşıyır və bu halda işçi əmək hüquqlarını müdafiə etməkdə ciddi çətinliklərlə üzləşir. Təəssüf ki, bəzi işəgötürənlər hələ də əmək münasibətlərini “şifahi razılaşma” ilə həyata keçirir, bu isə işçinin qanuni müdafiə imkanlarını minimuma endirir.
Buna görə də istənilən əmək münasibətinə başlamazdan öncə işçi əmək müqaviləsinin e-gov.az portalında elektron qeydiyyatını yoxlamalı və müqavilə imzalanmadığı halda işləməkdən imtina etməlidir. Bu, hüquqi mübarizənin ilk və əsas addımıdır.
Əməkhaqqının gecikdirilməsi və ya ödənilməməsi: məhkəmə və DSMF alətləri
Əməkhaqqı işçinin birbaşa həyat şəraitinə təsir edən amildir. Əgər əməkhaqqı gecikdirilirsə və ya ödənilmirsə, işçi birbaşa məhkəməyə müraciət edə bilər. Belə hallarda məhkəmə yalnız müqavilə əsasında deyil, şahid ifadələri, bank çıxarışları, elektron yazışmalar kimi digər sübutları da əsas kimi qəbul edə bilər.
Bundan başqa, işçi Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti və ya Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin 142 – Çağrı Mərkəzinə şikayət ünvanlaya bilər. İşəgötürənin sosial öhdəliklərə əməl edib-etmədiyi DSMF vasitəsilə də yoxlanıla bilər. Əgər işçi adından sosial ödənişlər edilmirsə, bu da əmək hüquqlarının pozulması deməkdir.
İşdən çıxarılma: səbəblər qanunidirmi?
Əmək müqaviləsinin ləğvi, yəni işdən azad edilmə proseduru Əmək Məcəlləsinin 68-70-ci maddələrində konkret şəkildə göstərilib. İşçi yalnız aşağıdakı əsaslardan biri ilə işdən çıxarıla bilər:
-
işəgötürənin təşəbbüsü ilə (müvafiq əsaslar olduqda),
-
müqavilə müddəti başa çatdıqda,
-
tərəflərin razılığı ilə,
-
işçinin öz təşəbbüsü ilə.
Ən geniş yayılmış pozuntu isə işəgötürənin işçini əsassız və xəbərdarlıq etmədən işdən azad etməsidir. Belə hallarda işçi 1 ay müddətində məhkəməyə müraciət edərək, işə bərpa və məcburi iş buraxmaya görə orta əməkhaqqının ödənilməsini tələb edə bilər.
Əmək hüquqlarının pozulmasında əsas boşluqlar
-
İşçinin hüquqi maarifləndirməsinin zəifliyi: Əmək Məcəlləsinin əksər müddəaları vətəndaşlara məlum deyil. Bu isə sui-istifadəyə zəmin yaradır.
-
Müfəttişliyin səlahiyyətlərinin məhdudluğu: Dövlət Əmək Müfəttişliyinin fiziki yoxlama səlahiyyətləri məhduddur, bu isə pozuntuların aşkarlanmasını çətinləşdirir.
-
“Qara” əmək bazarı: Rəsmi müqaviləsiz işləyənlər böyük risk altındadır və heç bir hüquqi müdafiə ala bilmirlər.
-
Məhkəmə çəkişmələrinin uzunluğu: İşçi haqlı olsa da, işin illərlə sürməsi hüquqların faktiki təmin olunmasına mane ola bilir.
Əmək hüququ – sadəcə bir qanun maddəsi deyil, insanın yaşayış və sosial rifahının təməlidir. Hər bir işçi öz hüququnu bilməli, hüquqi sənədlərlə çalışmalı və pozuntu hallarında susmamalıdır. Eyni zamanda dövlət orqanları da bu sahədə ictimai nəzarəti gücləndirməli, hüquqi maarifləndirməni genişləndirməlidir.
Edliyyeinfo.az olaraq bütün işçilərə tövsiyə edirik: əmək müqaviləniz olmadan çalışmayın, hüququnuzu qoruyun və qanuni yollarla haqlarınızı tələb edin. Əmək hüququ – sizin konstitusion haqqınızdır və heç kim bu haqqı sizdən ala bilməz.
Hazırladı: Jalə Asiman
Edliyyeinfo.az
