Hər bir insanın və ya təşkilatın gündəlik həyatında rast gəldiyi alqı-satqı, kirayə, borc, mülkiyyət, zərər, miras kimi məsələlərin hüquqi tərəfi mülki hüquq adlanır. Bu hüquqların necə yarandığını və nə zaman hüquqi məsuliyyətin başladığını isə Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 14-cü maddəsi tənzimləyir. Edliyyeinfo.az olaraq bu maddəni hamının anlaya biləcəyi dildə izah edirik.
Mülki hüquqlar və vəzifələr sadəcə qanunlarda yazılanlardan ibarət deyil. Bəzən insanlar elə hərəkətlər edirlər ki, onlar birbaşa qanunda yazılmasa da, ümumi hüquqi prinsiplərə uyğun olduqları üçün hüquqi nəticə doğurur. Yəni bir insanın hər hansı davranışı nəticəsində digər şəxslə arasında hüquqi münasibət yarana bilər. Bu münasibətlər ya yeni bir hüquq verir, ya da bir vəzifə doğurur.
Maddəyə görə mülki hüquqların və vəzifələrin yaranmasının əsas yolları bunlardır:
Müqavilələr və əqdlər: İnsanlar və təşkilatlar arasında bağlanan müqavilələr (əmək müqavilələri istisna olmaqla) hüquqi nəticə doğurur. Hətta bəzi müqavilələr qanunvericilikdə açıq şəkildə göstərilməsə belə, əgər onlar qanuna zidd deyilsə, hüquqi qüvvəyə malik ola bilər.
Dövlət və bələdiyyə qərarları: Rəsmi dövlət qurumlarının qəbul etdiyi qərarlar da mülki hüquqlar yarada bilər. Məsələn, torpaq sahəsinin verilməsi ilə bağlı qərar mülki hüququn yaranmasına səbəb ola bilər.
Məhkəmə qərarları: Mülki mübahisələrə dair məhkəmə qərarları da hüquqlar və vəzifələr müəyyən edə bilər.
Əmlak əldə etmək: Qanunvericiliyin icazə verdiyi əsaslarla hər hansı əmlak əldə edildikdə də mülki hüquqlar yaranır.
Əqli mülkiyyət: Yazılmış kitab, çəkilmiş film, hazırlanmış proqram, ixtira və s. nəticələr – müəllifə və ya ixtiraçıya hüquqlar qazandırır.
Zərər vurmaq: Bir şəxsin digərinə maddi və ya mənəvi zərər vurması nəticəsində hüquqi məsuliyyət yaranır.
Əsassız varlanma: Əgər bir şəxs başqasının hesabına əsassız şəkildə varlanırsa, bu zaman həmin vəsaitin geri qaytarılması tələbi yarana bilər.
Digər hüquqi hərəkətlər: İnsanların və şirkətlərin etdiyi, hüquqi nəticə doğuran digər hərəkətlər də bu siyahıya daxildir.
Hadisələr: Təbii fəlakət, ölüm, yaşa çatmaq kimi qanunvericiliyin hüquqi nəticələrlə bağladığı hallar da hüquqlar və vəzifələr yarada bilər.
Bundan əlavə, bəzi hüquqlar yalnız dövlət qeydiyyatına alınmaqla qüvvəyə minir. Məsələn, əgər bir mülkiyyət hüququ qanunla qeydiyyata alınmalı sayılırsa, həmin hüquq yalnız qeydiyyat tamamlandıqdan sonra rəsmiləşir.
Bu izah Edliyyeinfo.az oxucuları üçün Mülki Məcəllənin 14-cü maddəsinin gündəlik həyatda necə tətbiq edildiyini aydınlaşdırmağa xidmət edir. Hüquqi məsələləri sadə dillə izah etmək hüquqi maariflənmənin əsas yoludur və bu yolda biz daim sizinləyik.
