(Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsi, Maddə 30 – izahlı məqalə)
Edliyyeinfo.az Yetkinlik yaşına çatmamış şəxslərin mülki hüquq münasibətlərində iştirakı yaş artdıqca genişlənir və hüquqi imkanları mərhələli şəkildə genişlənir. 14 yaşından 18 yaşınadək olan fiziki şəxslər məhdud fəaliyyət qabiliyyətinə malik hesab edilir və onlar əsasən valideynlərinin, övladlığa götürənlərin və ya himayəçinin yazılı razılığı ilə hüquqi əqdlər bağlaya bilərlər. Bu razılıq olmadıqda bağlanmış əqd etibarsız sayılır, lakin sonradan qanuni nümayəndənin təsdiqi ilə bu əqdlərə hüquqi qüvvə verilə bilər.
Qanunverici bu yaş qrupuna müəyyən müstəqil hüquqi fəaliyyət sahələri də tanımışdır. Belə ki, 14-18 yaşlı şəxslər öz qazancına, təqaüdünə və digər şəxsi gəlirinə sərəncam vermək hüququna malikdirlər. Bu, onların əmək fəaliyyəti nəticəsində əldə etdikləri vəsaitlərə öz iradələrinə uyğun şəkildə nəzarət etməyə imkan verir. Eyni zamanda, bu yaşdakı şəxslər müəllif hüquqlarına əsaslanan əqli fəaliyyət nəticələrindən – məsələn, ədəbiyyat, incəsənət, elm və ixtiralar sahəsində əldə olunan hüquqlardan da müstəqil şəkildə istifadə edə bilirlər.
Qanunvericilik həmin şəxslərə xırda məişət əqdlərini və Mülki Məcəllənin 29.2-ci maddəsində göstərilən digər sadə hüquqi əqdləri də sərbəst şəkildə bağlamağa imkan verir. Həmçinin, 16 yaşı tamam olmuş yetkinlik yaşına çatmayanların istehlak kooperativlərinə üzv olmaq hüquqları da tanınmışdır.
Bu yaş dövründə bağlanmış əqdlər nəticəsində yaranan öhdəliklər üzrə şəxsi məsuliyyət daşımaq hüququ da həmin yetkinlik yaşına çatmayanlara aiddir. Yəni onlar bağladıqları əqdlərə görə özləri məsuliyyət daşıyırlar və bu, onların mülki məsuliyyətlərinin formalaşmasına xidmət edir. Həmçinin, bu yaşdakı şəxslər vurduqları ziyana görə də qanunvericilik çərçivəsində cavabdehlik daşıyırlar.
Eyni zamanda, qanunverici yetkinlik yaşına çatmayanın şəxsi vəsaitlərindən istifadəsinin zərurət yaranarsa məhdudlaşdırılması imkanını da nəzərdə tutmuşdur. Əgər yetərli əsaslar mövcuddursa, valideynlərin, himayəçinin və ya qəyyumluq orqanının vəsatəti əsasında məhkəmə həmin şəxsin qazancı və digər gəlirləri üzərində sərəncam hüququnu ya məhdudlaşdıra, ya da tamamilə ala bilər. Bu, daha çox uşağın maraqlarını qorumağa yönəlmiş tədbir kimi çıxış edir.
Beləliklə, 14-18 yaş aralığında olan yetkinlik yaşına çatmayanlar mülki dövriyyədə artıq daha fəal iştirak edə bilsələr də, onların əqdləri müəyyən hallarda valideyn və ya himayəçinin nəzarətini tələb edir. Bu mexanizm, həm şəxsin hüquqlarını genişləndirməyə, həm də onu potensial risklərdən qorumağa yönəlmişdir.
