(Mülki Məcəllə, Maddə 28 — izahlı açıqlama)
Edliyyeinfo.az: Fiziki şəxsin mülki hüquq fəaliyyət qabiliyyəti onun öz hərəkətləri ilə hüquqlar əldə etməsi, bu hüquqları həyata keçirməsi, öhdəliklər yaratması və bu öhdəlikləri icra etməsi imkanını əhatə edir. Bu qabiliyyət şəxsə hüquqi münasibətlərdə müstəqil subyekt kimi çıxış etməyə əsas verir və hüquqi şəxsiyyətin ayrılmaz hissəsi hesab olunur.
Fəaliyyət qabiliyyəti tam həcmdə şəxs yetkinlik yaşına, yəni 18 yaşa çatdıqda yaranır. Lakin bu, istisnasız qayda deyil. Qanunvericilik yetkinlik yaşına çatmamış şəxslər üçün də müəyyən hallarda tam fəaliyyət qabiliyyəti əldə etmək imkanını tanıyır. Əgər şəxs 16 yaşına çatıbsa, əmək müqaviləsi ilə işləyirsə və ya valideynlərin və ya qanuni nümayəndələrinin razılığı ilə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğuldursa, o, qəyyumluq və himayəçilik orqanının və ya məhkəmənin qərarı ilə tam fəaliyyət qabiliyyətli elan edilə bilər. Bu hüquqi mexanizm emansipasiya adlanır və gənc şəxslərə iqtisadi və hüquqi müstəqillik verir. Bu halda valideynlər və ya himayəçilər onun hüquqi addımlarına görə məsuliyyət daşımırlar.
Qanun həmçinin nikah faktını da tam fəaliyyət qabiliyyətinin əldə olunması üçün əsas sayır. Belə ki, əgər şəxs 18 yaşına çatmamış nikaha daxil olmağa icazə alıb və rəsmi nikah bağlayıbsa, bu andan etibarən o da tam fəaliyyət qabiliyyətinə malik olur. Nikah sonradan pozularsa belə, bu qabiliyyət qüvvədə qalır. Lakin nikah etibarsız sayıldıqda, məhkəmə həmin şəxsin fəaliyyət qabiliyyətini yenidən məhdudlaşdıra bilər.
Qanun həmçinin ruhi xəstəlik və ya ağıl zəifliyi səbəbindən öz hərəkətlərinə nəzarət edə bilməyən şəxslərlə bağlı hüquqi mexanizm müəyyən edir. Belə şəxslər yalnız məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsiz elan oluna bilər. Bu halda onların adından hüquqi əqdləri yalnız təyin edilmiş qəyyum həyata keçirə bilər. Fəaliyyət qabiliyyəti olmayan şəxsin özü tərəfindən bağlanmış əqd yalnız qəyyumun sonradan verdiyi razılıqla hüquqi qüvvəyə minə bilər.
Əgər fəaliyyət qabiliyyətsiz elan olunmuş şəxs sonradan sağalarsa və ya sağlamlıq vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşarsa, məhkəmə onun fəaliyyət qabiliyyətinin bərpa olunması barədə qərar çıxara və üzərindəki qəyyumluğu ləğv edə bilər.
Mülki hüquq münasibətlərində iştirak etmək üçün şəxsin fəaliyyət qabiliyyətinə malik olması əsas şərtdir. Qanun bu qabiliyyəti konkret yaş həddinə, ailə vəziyyətinə və sağlamlıq durumuna əsaslanaraq tənzimləyir. Hər bir şəxs hüquqi münasibətlərə daxil olarkən onun fəaliyyət qabiliyyətinin olub-olmaması hüquqi nəticələrin düzgün müəyyən olunması baxımından həlledici əhəmiyyət daşıyır.
